Call for papers

Szanowni Państwo,

zapraszamy serdecznie do nadsyłania zgłoszeń tematów artykułów do kolejnego numeru „Porównań” (2026/2). Hasłem przewodnim numeru jest Rok 1956.

Nie ma dobrego terminu nazywającego przemiany polityczne i społeczno-kulturowe, do jakich doszło w połowie lat 50-tych nie tylko w ZSRR i innych krajach tzw. demokracji ludowej, ale także po drugiej stronie żelaznej kurtyny. Najbardziej popularne jest określenie „odwilż”, które z racji literackiego pochodzenia (powieść Ilii Erenburga) odnosi się jednak głównie do kulturowych i politycznych przemian w bloku wschodnim. Termin „odprężenie” dotyczy zmian w polityce międzynarodowej. „Polski Październik”, „poznański Czerwiec” czy „rewolucja węgierska” są nazbyt lokalne. Najbardziej neutralna i użyteczna okazuje się tu data, czyli umowny „rok 1956”. Jest czytelnym znakiem przeszłości, dającym się rozpoznać w formach współczesnej pamięci zbiorowej, obejmuje procesy o charakterze transnarodowym i wskazuje na równoległość zmian zachodzących w wielu krajach.

Zespół faktów związanych z „odwilżą” wydaje się dobrze znany i opisany.  Gdy mowa o roku 1956, wymienia się najczęściej nie tylko kluczowe momenty politycznej historii – protesty robotnicze w Poznaniu czy wybuch społecznego entuzjazmu w październiku – ale także nowe formy życia społecznego. Ich znakiem są świadectwa „odwilży” w sferze kultury, w twórczości literackiej, plastycznej, filmowej i muzycznej. Pisze się więc o przemianach w twórczości znanych i debiutujących autorów, omawia programy i manifesty literackie deklarujące nowe języki twórczości, analizuje się nowe ruchy poetyckie, czasopisma, ważne pozycje literatury światowej tłumaczone na język polski, nagradzane na świecie filmy, wystawy i festiwale, które dokumentowały nowe (lub odświeżone) estetyki artystyczne. 

Z tych ujęć wyłania się obraz punktu zwrotnego, który spełnia warunki, by zająć trwałe miejsce w pamięci społecznej. Czy tak się faktycznie stało? Czy pamięć o „odwilży” i 1956 roku pozostaje współcześnie żywa? Które elementy tego różnorodnego doświadczenia uległy zapomnieniu? W jakim stopniu dorobek artystyczny tego okresu jest obecny w kulturze współczesnej? Czy uformowane wtedy mity oraz legendy literackie zachowały swoją żywotność? Czy modne i głośne wtedy idee artystyczne – na przykład dotyczące autonomii twórczej, walorów autentyczności, przekonania o prawdzie prostego życia – mają obecnie wartość jedynie historyczną?

Historyczne znaczenie odwilży i roku 1956 wynika także z jego ponadlokalnego charakteru. Niektórzy badacze twierdzą, że zmiany, które wtedy zaszły, miały podobny charakter i przebieg niezależnie od szerokości geograficznej i przynależności politycznej. Kultura polska połowy lat 50., odwilżowa i październikowa, jest w tej perspektywie przykładem lokalnego wariantu globalnego zjawiska. Warto więc prześledzić analogie i podobieństwa łączące zjawiska literackie, przyjrzeć się formom ówczesnej mobilności, przebiegowi oraz intensywności przepływów idei, ludzi i dzieł.

Zgłoszenia propozycji artykułów prosimy przysyłać na adres: jan.galant@amu.edu.pl lub zbigniew.kopec@amu.edu.pl do 30 września 2025. Do 15 października 2025 poinformujemy Państwa o tym, czy zgłoszenie zostało przyjęte. Na same teksty będziemy czekać do 28 lutego 2026. Wskazówki, jak przygotować tekst do druku, znajdują się na stronie www.porownania.amu.edu.pl.

Tematy i teksty mogą być także napisane w języku angielskim i niemieckim.